ŚWIĘTO NIEPODLEGŁOŚCI W KRAKOWIE

 

            Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego przy placu Jego Imienia w Krakowie

   

                        Legioniści Piłsudskiego - słynna Czwórka Legionowa

   

             Miejsca bitew i potyczek stoczonych przez Legiony Piłsudskiego wypisane

             na tarczy na elewacji budynku przy ul.Oleandry w Krakowie

                11 Listopada Kraków, Rynek Główny. Zbliżała się godz.17, a z nią rozpoczęcie kolejnej krakowskiej Lekcji Śpiewania.

Mieliśmy już śpiewniki i oto zabrzmiały dźwięki i słowa Pieśni Legionów:

Legiony to żołnierska nuta,

Legiony to ofiarny stos,

Legiony to rycerska buta,

Legiony to straceńców los (…)

Komendant i Jego młodzi żołnierze, często uczniowie szkół średnich okręgu krakowskiego i miasta Krakowa jak żywi stanęli mi przed oczami. 

Józef Piłsudski, przewidujący polityk, o niezwykle charyzmatycznej osobowości, zwany Ojcem Niepodległości Polski, wielce niechętny Rosji, postrzegał jako najsłabsze ogniwo wśród zaborców Austro - Węgry - doszły mnie słowa nawiązania.

W tamtych latach coraz bardziej widoczny stawał się kryzys tego państwa pomimo podejmowanych prób utrzymania go jako całości.

Piłsudski wiedział, że wybuch wojny lokującej zaborców po przeciwnych stronach frontu – państwa centralne czyli Austro – Węgry i Niemcy kontra Rosja i Serbia oraz Francja i Anglia, otworzy przed Polakami szansę na odzyskanie niepodległości.

Stanął po stronie państw centralnych, głównie CK Austrii, przewidując, że zwycięstwo przyjdzie z Zachodu.

Rozpoczął tworzenie polskich sił zbrojnych już wcześniej, działając na terenie Galicji i Krakowa od szkolenia młodzieży - przyszłych polskich żołnierzy i oficerów.

3 sierpnia 1914r. sformował kompanię zwaną "I Kadrową" na krakowskich Błoniach z członków Związku „Strzelec” Polskich Drużyn Strzeleckich z całej Galicji, które istniały od paru lat jako organizacje paramilitarne i...wywiódł ją z Krakowa.

Raduje się serce, raduje się dusza,

Gdy Pierwsza Kadrowa na Moskala rusza (…)

Po powrocie do Krakowa stała się ona zalążkiem, kadrą tworzonych przez Piłsudskiego Legionów, oddziałów dobrze wyszkolonych, oddanych, wiernych swemu Komendantowi.

Jesień 1914r. przyniosła zagrożenie - zajęcie Krakowa i Śląska przez rosyjski „walec parowy”, który zbliżał się od wschodu zajmując Lwów – stolicę Galicji, Tarnów (10listopada 1914 r.) i mniejsze miasta; broniła się jeszcze Twierdza Przemyśl.

Toczyły się ciężkie walki o przełęcze karpackie, drogi, o każdy odcinek linii kolejowych w Beskidach i na Pogórzu.

„Twierdza Kraków” była największą i najnowocześniejszą w środkowowschodniej Europie, miejscem o wielkim i różnorodnym znaczeniu; trzeba było jej bronić za wszelką cenę. I broniono.

   

                      Kopiec Piłsudskiego na Sowińcu w Lesie Wolskim, Kraków

   

                Tablica informacyjna dotycząca powstania i historii kopca oraz tradycji

   

                         Widok z kopca na Wał Tęczyński i okolice Krakowa

   

                                               Barwy jesieni w Lesie Wolskim

   

                             Kopiec Kościuszki

   

           Widok z Kopca Kościuszki na Sikornik, Błonia, Wawel i dzielnice Krakowa

   

           Mury Fortu Kościuszko Twierdzy Kraków

                                                      

                                  największej w ówczesnej Europie Środkowej

   

                    Moździerz z I wojny światowej

                            

              

                                Umocnienia forteczne i okopy

                                       

             

                                                      - rekonstrukcja muzealna

   

W dniach 16–25 listopada 1914r. wojska austro–węgierskie wspierane przez część załogi i artylerii "Twierdzy Kraków" uderzyły na Rosjan na północ od Krakowa.

Walczono w rejonie Olkusza i Wolbromia; pod Krzywopłotami dwa bataliony I Pułku Legionów stoczyły bitwę, w rezultacie której napór rosyjski na zachód został powstrzymany.

Bitwa pod Krakowem nie przyniosła taktycznego rozstrzygnięcia, ciężar walk przeniósł się na południe od Krakowa. 

Na wzgórzu Kaim między Bieżanowem a Wieliczką wznosi się obelisk upamiętniający obrońców Twierdzy i wskazujący miejsce najbliższe Krakowa, do którego dotarli Rosjanie. 

Poległy pierwsze Orlęta Krakowskie; białe krzyże spotyka się wędrując alejkami kwater wojskowych Cmentarza Rakowickiego i Prandoty.

   

                 Pomnik Orląt Krakowskich i młodzieży poległej z latach !914-1920

                         Cmentarz Wojenny przy ul. Prandoty w Krakowie

   

                 Przesłanie; nazwy szkół i uczelni oraz miejscowości pochodzenia

                          Poległych

     Kwatera Poległych w latach 1914-1920

     Cmentarz przy ul.Prandoty, Kraków

                                        

                                                           Jesienne buki

Teatr wojny przeniósł się na południe, na przedpola Łapanowa i Rajbrotu.

W dniach 2–12 grudnia 1914r. miała miejsce bitwa pod Limanową, krwawa i zacięta, szczególnie o wzgórze Jabłoniec, która spowodowała zatrzymanie rosyjskiego naporu w kierunku zachodnim.

Oznaczało to uniknięcie okrążenia i obejścia przez Rosjan Twierdzy Kraków; udało się również odzyskać część utraconych w Galicji terenów. 

                                Monument ku czci Poległych w latach I wojny światowej

    Kwatera wojskowa, cmentarz Rakowicki w Krakowie

   

       Groby żołnierzy poległych w latach 1915 i 1916

                                    

                                        Groby nieznanych Poległych w 1915r 

W bitwie pod Limanową uczestniczyły oddziały I Brygady Legionów Polskich dowodzone przez J. Piłsudskiego osłaniając operację od wschodu. 

Na wzgórzu Jabłoniec usytuowano cmentarz wojskowy i obelisk w miejscu najcięższych walk.

I Brygada Legionów pod nieobecność Komendanta dowodzona przez szefa sztabu K. Sosnkowskiego stacjonowała w Nowym Sączu.

Zbliżały się pierwsze wojenne Święta Bożego Narodzenia, gdy przyszedł rozkaz pospiesznego wymarszu na pozycje pod Łowczówek.

Hej strzelcy wraz! Nad nami Orzeł Biały,

A przeciw nam śmiertelny stoi wróg.

Wnet z naszych strzelb piorunne zagrzmią strzały,

Niech lotem kul kieruje Zbawca Bóg.(...)

Wieczorem 21 grudnia 1914 r. strzelcy zajęli pozycje wyjściowe. Na wzgórzach pod Łowczówkiem, w lesie, w padającym śniegu z deszczem, Legioniści toczyli krwawe walki w dniach 22–25 grudnia 1914 r. Wzięli do niewoli ok. 600 jeńców rosyjskich. 

Za sukces I Brygada zapłaciła jednak wysoką cenę: na cmentarzu nr 171–Łowczówek spoczęło 113 Legionistów.

W okolicach Tarnowa, Brzeska, Czchowa, Limanowej, Łososiny, Zakliczyna, Domosławic, w głębi lasów, wśród pól, przy drogach, na cmentarzach parafialnych spotyka się kwatery poległych w bitwach, potyczkach i starciach na przełomie lat 1914 i 1915 Polaków, Austriaków, Niemców, Czechów, Słowaków, Węgrów, Rumunów, Rosjan, Włochów i innych. Pamięć o nich przetrwała wśród mieszkańców tych okolic. 

                      Grób Nieznanego Żołnierza w Brzesku, woj. Małopolskie

   

                    Kwatera Poległych w bitwie pod Limanową w grudniu 1914r

Do maja 1915r. trwały walki pozycyjne w rejonie Jasła, Krosna i Gorlic.

I nagle, 2 maja 1915 r. rozpoczął się atak wojsk niemieckich i austro–węgierskich na pozycje rosyjskie w pobliżu Gorlic.

Bitwa trwała do 5 maja 1915 r. i zakończyła się tragedią – to piękne, stare miasto po wyjściu wojsk rosyjskich stało się miastem ruin.

Wojska państw centralnych przerwały front pod Gorlicami odzyskując kolejno Jasło, Tarnów, Krosno i Rzeszów. Beskidzkie lasy po przełęcz Dukielską kryją cmentarze wojenne a mieszkańcy tych ziem pielęgnują pamięć o tych strasznych czasach.

3 czerwca 1915 r. po dłuższym oblężeniu Rosjanie oddali Twierdzę Przemyśl, a 22 czerwca Lwów. Państwa centralne zmusiły Rosjan do opuszczenia Galicji.

Pozostał front południowy, bałkański; i tu, u boku wojsk austro–węgierskich walczyła II Brygada Legionów zwana Karpacką. O miejscach bitew pięknie napisano na tablicy pomnika - Grobu Rokitniańczyków spoczywających na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

   

                                       Na tablicy grobowca wiersz - epitafium

Pod silnie bronioną przez Rosjan wsią Rokitna koło Czerniowców, w dniu 13 czerwca 1915 r. miała miejsce szarża ułanów II szwadronu pod wodzą rotmistrza Zbigniewa Dunin–Wąsowicza. Szarżę rozpoczęło 64 kawalerzystów; 15 ułanów wraz z dowódcą poległo, ocalało 6. Zadanie bojowe nakazujące zdobycie okopów rosyjskich zostało wykonane, ale niewykorzystane - nie było wsparcia piechoty.

                                                Grób Rokitniańczyków

W pamięci potomnych szarża pod Rokitną stała się synonimem walki o wyzwolenie narodowe bez względu na konsekwencje, nie licząc kosztów.

Szczęście wojenne przestało dopisywać państwom centralnym; poniosły klęskę w bitwie pod Verdun w 1916 r. 

Twierdzy bronili Francuzi dowodzeni przez generała Petain.

Operacja miała na celu wykrwawienie się nieprzyjacielskiej armii i trwała ok. pół roku. Straty po obu stronach sięgały 800 000 ludzi. 

Piłsudski licząc się z klęską państw centralnych odmówił złożenia przysięgi na wierność dotychczasowym aliantom tym samym wypowiedział im posłuszeństwo, został internowany i osadzony w twierdzy wojskowej w Magdeburgu. W twierdzy spędził ponad rok. Tymczasem „na Zachodzie bez zmian” - zmęczone armie nadal toczyły walki pozycyjne nad Marną.

Do wojny przystąpili Amerykanie wspierając wojska Ententy we Francji i Włoszech.

W Rosji wybuchła rewolucja przeciw caratowi. Rząd Kiereńskiego, by uładzić sprawy wewnętrzne, zawarł z Niemcami pokój brzeski. Powszechne niezadowolenie z dotychczasowych rządów wywołało rewolucję październikową - władzę przejęli bolszewicy. Tak wyglądało "tło" wydarzeń w Europie.

W Krakowie powołano Komisję Likwidacyjną Galicji i Śląska Cieszyńskiego – zalążek rządu. Komisja uzyskała pełnię władzy 31 października 1918 r. Dowódcą pionu wojskowego został płk Bolesław Roja, były dowódca III Brygady Legionów. Do niego zgłosił się niedawno przeniesiony służbowo z Cieszyna porucznik Antoni Stawarz.

Porucznik Stawarz podjął działalność konspiracyjną namawiając oficerów i żołnierzy – Polaków służących w garnizonie austriackim w Krakowie do ewentualnego wystąpienia zbrojnego przeciwko Austriakom i przejęcia władzy w mieście. 

Młody oficer był bardzo czynny. W krótkim czasie nawiązał kontakt z kolejarzami ze stacji Kraków – Płaszów, a także z dezerterami ukrywającymi się w Prokocimiu.

Udało mu się zwerbować i zorganizować łącznie ok. 400 osób. Oddział zgłosił jako gotowy do działania płk Bolesławowi Roji. Za jego to wiedzą i rozkazem porucznik Stawarz przy pomocy kolejarzy ze stacji Kraków – Płaszów, rozesłał do wszystkich stacji kolejowych Galicji polecenie wstrzymania transportów broni i żywności poza Galicję i skierowania ich do Krakowa w związku z powstaniem polskiego rządu.

Akcja ta miała miejsce już 30 października w godzinach wieczornych.

W Płaszowie rozpoczęło się rozbrajanie Austriaków.

Tak stacja Kraków – Płaszów stała się pierwszym miejscem wyzwolonym w Polsce.

Teraz wypadki potoczyły się błyskawicznie.

Akcja w Krakowie, precyzyjnie przygotowana, została przeprowadzona bardzo sprawnie i konsekwentnie. 

Niemal równocześnie i w kontakcie z Krakowem przebiegało odbieranie władzy Austriakom w Tarnowie.

Rozbrajanie żołnierzy austriackich odbyło się bez wystrzału i rozlewu krwi.

Na wieść, że 31 października 1918 r. Kraków – symbol polskości był już wolny, powstała nie tylko Galicja, ale i Lubelszczyzna, i ziemia kielecka, jeszcze zajęte przez armie austro–węgierskie.

Wskutek akcji porucznika Stawarza w dyspozycji rządu znalazły się składy broni i żywności, co było bardzo ważne w pierwszych chwilach młodej państwowości, która stawała wobec groźby głodu, chorób, ruchów społecznych, a przede wszystkim walk w obronie świeżo odzyskanej niepodległości w latach 1918–1921.

10 listopada 1918 r. powrócił do Warszawy Józef Piłsudski. 

Witano go niezwykle entuzjastycznie. A jak o nim pisano? „Był więcej wart niż dywizja gotowego wojska (…) albo nieźle politycznie wyrobiony rząd”. 

Nic dziwnego, że szybko i bez większych oporów podporządkowali mu się i politycy, i ich stronnictwa.

Jedzie, jedzie na kasztance, na kasztance,

Siwy strzelca strój,

Hej, hej, Komendancie miły Wodzu mój!(...)

11 listopada 1918 r. w wagonie kolejowym na stacji Compiegne’ podpisano zawieszenie broni pomiędzy zachodnimi aliantami a Niemcami, co uznaje się za koniec I wojny światowej.

Tego samego dnia w Warszawie rozbrojono żołnierzy niemieckich, a Rada Regencyjna przekazała dowództwo Wojska Polskiego Józefowi Piłsudskiemu.

Poranek 11 listopada 1918 r. wstał pochmurny i mglisty – pierwszy dzień pokoju w umęczonej wojną Europie i pierwszy dzień Niepodległości Polski po 123 latach niewoli.

   

                           Marsz patriotyczny z Wawelu na plac Matejki w Krakowie

  

                                                        Jedzie ułan, jedzie...

   

                                           Ułani, ułani, malowane dzieci...

  

                                         Grupa w strojach historycznych

   

                                                   Krakowiacy konno

   

                                                 Podhalańczycy

   

         Pomnik Grunwaldzki i Grób Nieznanego Żołnierza na placu Matejki w Krakowie

  

        Bractwo Kurkowe podczas Święta Niepodległości na placu Matejki w Krakowie

A my, mieszkańcy Krakowa, od wielu już lat dnia 11 listopada odbywamy coroczną Wielką Lekcję Śpiewania naszych pięknych, patriotycznych pieśni.

   

     Radosna Niepodległości! Lekcja Śpiewania pieśni patriotycznych na krakowskim 

     Rynku Głównym

I właśnie taką lekcją Historii czcimy pamięć setek tysięcy mężczyzn i kobiet – Bohaterów tamtych lat pełnych łez, cierpień, tęsknoty i krwawych walk.

 Kraków, listopad 2016r                                                                              Ewa Utracka

 zdjęcia pochodzą z archiwum autorki

                     GDZIE SĄ KWIATY Z TAMTYCH LAT...

                         (Where Have All the Flowers Gone)

Gdzie są kwiaty z tamtych lat -
Jasne kwiaty?
Gdzie są kwiaty z tamtych lat -
Czas zatarł ślad.

Gdzie są kwiaty z tamtych lat -
Każda z dziewcząt wzięła kwiat,
Kto wie, czy było tak? -
Kto wie, czy było tak?

Gdzie dziewczęta z tamtych lat -
Jak te kwiaty,
Gdzie dziewczęta z tamtych lat -
Czas zatarł ślad.

Gdzie dziewczęta z tamtych lat -
Za chłopcami poszły w świat.
Kto wie, czy było tak -
Kto wie, czy było tak?

Gdzie są chłopcy z tamtych lat -
Dzielne chwaty.
Gdzie są chłopcy z tamtych lat -
Czas zatarł ślad.

Gdzie są chłopcy z tamtych lat -
Na żołnierski poszli szlak.
Kto wie, czy było tak -
Kto wie, czy było tak?

Gdzie żołnierzy naszych kwiat -
Tych, sprzed laty
Gdzie żołnierzy naszych kwiat -
Czas zatarł ślad.

Gdzie żołnierze z tamtych lat -
Tam, gdzie w polu krzyża znak!
Kto wie, czy było tak -
Kto wie, czy było tak?

Gdzie mogiły z dawnych lat -
Tam, gdzie kwiaty.
Gdzie mogiły z dawnych lat -
Czas zatarł ślad.

Gdzie mogiły z dawnych lat -
Tam, gdzie kwiaty posiał wiatr.
Kto wie, czy było tak -
Kto wie, czy było tak ?

Muzyka i tekst Pete Seeger (1956r)

tłumaczenie tekstu na język polski - Wanda Sieradzka