DREWNIANE SKARBY MARAMURESZ

 

  KOLEJKĄ  LEŚNĄ  W  DOLINĘ  WAZERU

              Lesiste grzbiety Karpat Marmaroskich to pogranicze Rumunii i Ukrainy, tajemnicze i dzikie; to miejsca, gdzie "woda czysta i trawa zielona" - jakich w naszej Europie coraz mniej.

W tym litologicznie urozmaiconym górotworze rzeka Wazer wyrzeźbiła krętą dolinę o stromych  zboczach porośniętych w niższych piętrach lasem liściastym - głównie to są buki i jawory - i mieszanym; wyżej rosną wspaniałe okazy świerków, a w partiach szczytowych – jodły i gęsta, zbita kosodrzewina.

Im dalej w górę rzeki, dolina staje się głębsza, bardziej mroczna, miejscami skalista, przybierając charakter przełomu; wówczas Wazer jest bystrą, górską rzeką.

Na jednym ze szczytów Karpat Marmaroskich o nazwie Stoh, podobno w grani otaczającej dolinę, w połowie XIXw nasz poeta – romantyk i geograf, Wincenty Pol, postawił kamienny słupek z napisem "Finis Reipublicae".

W czasach II RP północne stoki Gór Marmaroskich znajdowały się w jej granicach, miasto Viseul de Sus, ważny węzeł komunikacyjny regionu nazywało się Wyszów Górny, zaś na górze Stoh spotykały się granice II RP, Czechosłowacji i Rumunii.

Te góry od blisko dwóch stuleci są "zagłębiem" drewna. Do jego "zwózki" nad brzeg Wazeru i do dalszego transportu potrzebowano odpowiednich środków.

W latach 1927 – 1932 wybudowano trasę wąskotorowej kolei leśnej, która właśnie z Wyszowa wiodła w głąb gór wzdłuż doliny Wazeru.

Kolejka oprócz transportu drewna woziła ludzi do pracy, żywność, narzędzia, potrzebną pomoc lekarską, zapewniała łączność przez długie lata. Dziś jest już ostatnią w Europie czynną, parową koleją leśną. 

"Wąskotorówka" wyjeżdża ze stacji w Viseul de Sus w godzinach rannych, a wraca po południu; bywało, że podróż przebiegała z różnymi przygodami i wówczas trwała dłużej. Od końca lat 90-tych ubiegłego stulecia zaczęto ją wykorzystywać także turystycznie – dwa razy w tygodniu.

Pierwsi turyści odbywali podróż w głąb doliny wraz z potrzebnymi do życia robotnikom i strażnikom Parku Krajobrazowego środkami – narzędziami, odzieżą, lekarstwami, żywnością, a zdarzało się również i "towarzystwo" dorodnych wieprzków, cieląt czy też drobiu.

Obecnie trasa kolejki leśnej – mocanity - wiedzie z Viseul de Sus do stacji Paltin i liczy 21,6 km stanowiąc także atrakcję turystyczną regionu.

                                                 Stacja kolejowa Viseul de Sus

Na stacji kolejowej od rana ruch i gwar. Do "leciwych" wagonów kolejki wsiadały grupy wycieczkowe i turyści indywidualni. I ja także odbyłam taką podróż, co prawda bez brykającej, kwiczącej i gdaczącej "żywności" lecz z ludzkim, uczciwym zapleczem gospodarczym, regionalnym zespołem tanecznym i obsługą.

                                                            Odjazd mocanity

Punktualnie o godz. 9.00 dyżurny ruchu machnął chorągiewką i ciężko sapiąca lokomotywka buchając obłokami pary i przeraźliwie gwiżdżąc, ze zgrzytem i stukotem Bóg wie, czego, szarpnęła wagony i ostro ruszyła przed siebie, zmierzając w głąb Gór Marmaroskich z prędkością 5-6 km/godz.

                                           Turyści w wagonie kolejki 

Kolejka parokrotnie zatrzymywała się na przystankach, zwykle przy zabudowaniach. Pasażerowie wysiadali, by rozprostować nogi i ogrzać się w porannym słońcu spacerując brzegiem rzeki, gdyż szczelinami i ubytkami mocno wysłużonych wagoników ciągnął chłód. Po upływie kwadransa dawał się słyszeć ostry gwizd wzywający do zajęcia miejsc, głębokie sapnięcie "maszyny", obowiązkowy obłok pary i kontynuowaliśmy podróż.

   

                                                            Rzeka Wazer

                                                      Kładka dla pieszych

                                                               Dolina Wazeru

                                       Podróż w głąb Gór Marmaroskich

                                                   Krótki postój i czas na... 

   

                                         drugie śniadanie, także dla lokomotywy

   

                     Krótki spacer i rozgrzewka w porannym słońcu, nad Wazerem

   

                                                             Dalsza podróż

   

                                            Malownicza dolina Wazeru

   

                                                Zabudowania mieszkalne

   

                                           Coraz bardziej tajemniczo...

   

                                                            i nastrojowo

   

                                Brama marmaroska do Parku Krajobrazowego

   

                                                         Przełom Wazeru

   

                                                             W kanionie

Po paru godzinach jazdy wzdłuż szemrzącego Wazeru, pachnącego lasu, czasem wśród ścian skalnych, osiągnęliśmy końcową stację Paltin. 

    

                                             Stacja końcowa dla turystów

   

                                                                        Paltin

Urodziwa pani konduktorka elegancką angielszczyzną poinformowała nas, że mamy... półtorej godziny czasu.

   

                                            Zasapana kolejka odpoczywa

   

                                                               Drezyna

   

                                           Bocznica na stacji Paltin

   

                                     Jedni próbują przysmaków regionalnych

   

Pasażerowie mocanity gromadnie zmierzali do baru "pod chmurką", by skosztować miejscowych przysmaków – catering przyjechał z nami osobnym wagonem w składzie kolei. Spragnieni ruchu "ciekawscy" nie wiedząc, ile tracą, poszli na godzinną wycieczkę w głąb lasu pod opieką pracownika Parku Krajobrazowego, bo tylko tak bezpiecznie można się choć w niewielkim stopniu zapoznać z terenem.

   

                                                  Spacer nad Wazerem

   

                                     Przygotowywany transport drewna

W Górach Marmaroskich nie ma oznakowanych szlaków turystycznych ze względu na ich zalesienie, zbitą kosodrzewinę, brak leśnych duktów; są tylko ścieżki "wydeptane" przez zwierzynę i miejsca, którymi ze stromych zboczy ściąga się pnie drzew na brzeg Wazeru. Tu gospodaruje Natura i to, co czasem wydaje się ścieżką, może niespodzianie skończyć się skalnym urwiskiem, mało która bowiem prowadzi do nielicznych koszarów pasterskich.

Można także spotkać się z prawdziwym gospodarzem tych leśnych dziedzin – niedźwiedziem, a jest ich tu wiele, rysiem czy też innym dzikim zwierzęciem, których zwyczajów przeciętny turysta nie zna i może wyniknąć niemały problem, stąd ta opieka.

   

                               Oczekiwanie na występy zespołu regionalnego

Wśród tłumu turystów widać było dziewczęta i chłopców w pięknych strojach marmaroskich, którzy pośpiewali nam, zatańczyli i chętnie pozowali do zdjęć.

   

                                                         Dziewczynki,

   

                                                            chłopcy

   

                       młode kobiety-mężatki w pieknych strojach marmaroskich

Część przyjezdnych zawzięcie fotografowała malownicze pejzaże lesistej doliny rzeki ozdobionej skałami, bo dla beznadziejnych mieszczuchów rzadkością jest widok tak bujnej przyrody nieskażonej cywilizacją.

   

                                                                  Odjazd!

   

Podróż powrotna przebiegła szybciej – było z górki - i już po 2 godzinach mocanita osiągnęła Viseul de Sus.

   

                                                       W krętym kanionie

   

                                  Rzadko oglądane leśne krajobrazy

   

                                    Park Krajobrazowy "Dolina Wazeru"

   

                                          Krajobraz leśny - początek barw jesieni

  

                                                     Urwisko, jakich tu wiele

   

                                                Jeszcze chwila postoju

   

                                           Stacja końcowa już blisko

   

                                               Koniec podróży, a szkoda!

 Na stacji turyści, szczególnie ci młodsi, oglądali stare lokomotywy parowe i wysłużone składy wagonów kolei leśnej oraz drezyny, których nadwoziami były karoserie różnego typu samochodów osobowych i terenowych.

   

                                                 Mocanita na "emeryturze"

   

Jazda taką starą kolejką leśną do serca gór, bez pośpiechu, jak to dawniej bywało,

z błyskiem fleszy aparatów fotograficznych w miejscami ciemnej i wąskiej dolinie rzecznej, z wesołym gwarem, czasem śpiewem, w obłokach pary i dymu, z gwizdem, stukotem i zgrzytem to na prawdę wielka frajda dla każdego.

                         Viseul de Sus - Wyszów Górny - miasto na kresach

A ja poszłam zobaczyć stare, kresowe miasto, Wyszów Górny - dzisiaj, a więc – ruch uliczny, instytucje i sklepy, domy i świątynie stykających się tu religii, obrządków i tradycji czyli jego życie – w dalszym ciągu na kresach...Rumunii.

                                                                                                        Ewa Utracka

                    Kościół  katolicki 

                                                         

                                     

                                                       Cerkiew prawosławna

   

                             Ruch uliczny, w tle drewniany kościół św. Rity

   

                                                               Ołtarz 

   

                                                            Ulica

   

                                                        Zabudowa miasta

  fot. Ewa Utracka

                                                                                                

DREWNIANE SKARBY MARAMURESZ - RUMUNIA

 

                                "Wesoły cmentarz" w Sapanta; region Maramuresz

  CMENTARZ W SAPANTA – MIEJSCE PEŁNE NADZIEJI

          Oto Maramuresz: górzysty, lesisty, tajemniczy; wysunięta na północ kraina Rumunii wciśnięta między Węgry i Ukrainę – tablice informacyjne w języku rumuńskim, węgierskim i niemieckim; zawsze na uboczu, na pograniczu kultur, religii, wpływów; zapominana przez władze, nawet te byłe - reżimowe…, „zagłębie drewna”...

                              Gospodynie marmaroskie w odświętnych strojach 

Z kościoła katolickiego, w którym właśnie skończyła się msza, wyszły kobiety w czarnych chustkach na głowach, odświętnie i tradycyjnie ubrane. Na naszą prośbę chętnie pozują do zdjęć, fotografują się z nami prezentując swe piękne stroje.

                                       Góralka marmaroska w tradycyjnym stroju

Nasze słowa: „Polonia, Cracovia” nie brzmią im obco, gdyż zaraz dodają „Papa” uśmiechając się z sympatią. Miłe było to pierwsze spotkanie z regionem Maramuresz.

Na pogodnym horyzoncie, wśród porośniętych lasem górskich grzbietów – skalisty, kształtny Koguci Grzebień dominuje nad doliną rzeki Cisy, gdzie rozłożyła się duża wieś Sapanta. Autokar zatrzymał się na parkingu. 

Mieszkańcy handlują pamiątkami w kioskach, a w sklepikach - haftowanymi obrusami, wełnianymi kilimami, drobiazgami z drewna, słomkowymi kapeluszami marmaroskimi, zaś na pobliskich płotach rozwieszono haftowane bluzki, piękne serwety i dywany, a wszystko to rękodzieła kobiet z Sapanty. 

Klucząc wśród parkujących samochodów zmierzałam w stronę cmentarnej bramy i już po chwili znalazłam się w ciekawym miejscu, na niezwykłym, wiejskim cmentarzu.

                                             „WESOŁY CMENTARZ”

Przed oczami dużo „niebieskości”: niebo – i „gąszcz” kolorowo – niebieskich krzyży. Dla nas, wychowanych w łacińskiej kulturze Zachodu Europy to widok nieoczekiwany. Nasze cmentarze to miejsca, gdzie też „rosną” drzewa i krzyże – te drewniane i kamienne, gdzie w cichych alejkach drzemią stare kaplice nagrobne, wieże, pomniki i „płaczą” kamienne anioły.

Jesienne liście ścielą się na marmurowych płytach rodzinnych grobowców. 

We mgle, czasem w deszczu płoną znicze. Ceremonie pogrzebowe są przesiąknięte łzami, zaprawione bólem i śpiewem wywołującym dreszcze na grzbiecie i ściskanie w gardle, a tu, w Sapanta…błękitna, pogodna cisza i majestat śmierci lecz w innym, niestrasznym, niebolesnym dla żyjących bliskich - wymiarze. 

Widać tutejsi ludzie nie uważają śmierci za jakąś tragedię w życiu. 

Śmierć to brama do następnego życia – powiadają.

  

                     

                  Na pionowej belce krzyża aluzje do sytuacji polityczno - społecznej                                       regionu i kraju w czasach niedawnej dyktatury

  

                                   Błękit nieba i krzyży cmentarnych Sapanty

Wchodzę w ten labirynt i …nie zgadzam się z przymiotnikiem”wesoły” w określeniu cmentarza. Przyglądam się… drewniane krzyże nagrobne pomalowano na intensywny, niebieski kolor są „zadaszone”, a „daszki” są dwuspadowe z ozdobnymi listwami; pod nimi namalowano kolorowe kwiaty; poniżej ramion krzyża – obrazek, czasem jeszcze fotografia zmarłej osoby, zaś pod nim – epitafium. 

Taki oryginalny krzyż tkwi w obramowaniu nagrobka widoczny ponad równie barwnymi, posadzonymi tu kwiatami.

Pomysłodawcą był mieszkaniec Sapanty, Joan Stan Patras, tutejszy rzeźbiarz, malarz, poeta i cieśla. Od 1935r tworzył nagrobki i krzyże, które zaopatrywał w obrazki i dowcipne wierszyki – swoiste epitafia dla zmarłych. 

Spodobało się to współmieszkańcom, więc rzeźbił, malował i zdobił przez parę dziesiątków lat swoje oryginalne dzieła tworząc w ten sposób historię rodzinnej wsi. Minęło ponad 80 lat – powstało ich mnóstwo, setki, cały cmentarz.

Malowane żywymi kolorami obrazki przedstawiają sceny z życia zmarłej osoby w nieco naiwny sposób, trafiając prosto i łatwo do serc i umysłów ludzkich.

  

                                               Zajęcia mieszkańców wsi

   

                                               Nagrobek weterynarza

  

                                                   ...traktorzysty i dewotki

  

                                                       ... prządki

                                                       i górnika,

  

                                                          rzeźnika,

   

                                                  i lokalnego dygnitarza

   

                                                     Matka rodziny

  

                                                             Tkaczka

  

                                                          Wiertacz

Oto mężczyzna przy pracy w gospodarstwie, na roli, przy wypasie owiec i bydła, rzemieślnik, rzeźnik, pasterz, weterynarz. Ktoś inny był kierowcą, górnikiem, milicjantem, wiertaczem, a także – urzędnikiem, nauczycielem, lekarzem, nawet sekretarzem partii…

Pokazano zajęcia kobiet – głównie to gospodynie domowe - gotują, pieką ciasta, przędą, tkają, haftują, a także są nauczycielkami, pracują w urzędzie.

Obrazki przedstawiają stan rodzinny zmarłych, czasem okoliczności śmierci, np. w wypadku drogowym, na wojnie, w wyniku zabójstwa. Jeden z nich ma nawet podtekst polityczny: przedstawia rozstrzelanie miejscowego, rumuńskiego żołnierza przez węgierskich żandarmów.

   

                                         Ktoś zmarł, bo zbyt lubił palinkę

  

                                             Okoliczności śmierci kobiety

   

       Po prawej - podtekst polityczny: węgierscy żandarmi roztrzeliwują rumuńskiego żołnierza

   

                                               Śmierć w wyniku morderstwa

Także sposoby spędzania czasu przez zmarłych widnieją na obrazkach, a to czytanie gazety, książki czy wesołe biesiadowanie ze śpiewem i grą na instrumencie; piętnuje się i żartuje z wad, skłonności i słabości ludzkich.

   

                                                 Ktoś lubił muzykę i śpiew

  

                                                   "Pije Kuba do Jakuba..."

   

                                               Namiętny czytelnik prasy

Nagrobkom dzieci dodano „aniołki”.

    

                                 Nagrobek dziewczynki z załączonym wierszem

Pod obrazkami są umieszczone epitafia, niektóre nawet wierszowane, na ogół – dowcipne.

                               "NON OMNIS MORIAR" PO MARMAROSKU

Joan Stan Patras, a po nim jego uczeń, tworzy nagrobki z drewna, bo drewno to bogactwo Marmaroszu, zaś kolor niebieski dominujący wśród używanych przez niego barw - kolor nieba - wskazuje na życie w zgodzie z Naturą, z jej wolnością i wieczną nadzieją na odradzanie się życia – z jej „Non omnis moriar”( nie wszystek umrę) - dodam, bo - pozostanę w pamięci potomnych, bo kiedyś zmartwychwstanę – to chyba stosowny w tym miejscu cytat. 

Przymiotnika „wesoły” na określenie tak niezwykłego cmentarza użyli obcy dziennikarze w sposób – moim zdaniem - nieprzemyślany i nieadekwatny do wymowy tego miejsca, gdzie godzimy się z przemijaniem wszystkiego – nas samych i tego, co nam towarzyszy tworząc aurę unoszącą się wokół.

 

                                 Rodzina marmaroska w strojach tradycyjnych

   

                             Mężatki z Sapanty uczestniczące w nabożeństwie 

Na cmentarzu niedawno wybudowanono nową cerkiew prawosławną, miejsce zgromadzeń i spotkań modlitewnych mieszkańców Sapanty. Kobiety, dziewczęta, dzieci i dorośli przychodzą tu na nabożeństwa ubrani odświętnie, w strojach regionalnych manifestując swoje przywiązanie do wiary przodków, tradycji i obyczaju, do swojej ojczystej ziemi; a cmentarz to swoiste, ludowe upamiętnienie zmarłych mieszkańców wsi - dla przyszłych pokoleń.

                                                                                                  Ewa Utracka

fot Ewa Utracka