Podróże małe i duże: STARY KRAKÓW

Szopka - matka, najstarsza szopka krakowska, dzieło Michała Ezenekiera

z II poł. XIXw

SZOPKI KRAKOWSKIE

"... owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w

gospodzie"- napisał św. Łukasz Ewangelista.

Nie było miejsca dla Ciebie w Betlejem w żadnej gospodzie.

I narodziłeś się, Jezu, w stajni, w ubóstwie i w chłodzie..."

Oto słowa najbardziej poruszającej serca ludzkie polskiej kolędy patriotycznej powstałej po 1945 r.

Od wielu stuleci wszędzie, dokąd tylko dotarła Dobra Nowina powstawały obrazy na podobieństwo miejsca, w którym dokonał się cud Narodzenia Pańskiego.

Ich twórcy pragnęli zadośćuczynić małemu Jezusowi za ubóstwo i opuszczenie przez rodzinę Józefa oraz za nieżyczliwość mieszkańców Betlejem czyli za trudne warunki, w jakich przyszedł na świat On, Syn Boży, który "wziął ciało" z Maryi Panny i stał się Człowiekiem.

Ci twórcy, ludzie z różnych krain, państw starodawnego świata, który Grecy zwali Ojkumene, pragnęli ofiarować Dzieciątku w godzinie narodzin najpiękniejsze miejsca w swoich krajach, najlepsze wygody, kochające serca i dostatek należny Synowi Bożemu.

Zgodnie z tą ideologią powstawały szopki w Neapolu, Prowansji, Wenecji..., w Europie...,w Polsce...,w Krakowie, lecz pierwszą, zgodną z ewangelicznym opisem szopkę zbudował św. Franciszek z Asyżu, zwany Biedaczyną.

W II połowie XIXw w Krakowie nad konstrukcją szopek pracowały grupy kolędnicze, niejednokrotnie całe rodziny rzemieślników budowlanych mieszkających na przedmieściach, którzy jesienią i zimą pozostawali bez zatrudnienia.

Budowali w tym czasie szopki i sprzedawali je bogatszym mieszkańcom Krakowa do przyozdobienia siedzib.

Sformułowano wówczas zasady budowy szopek.

Szopka krakowska ukształtowała się jako konstrukcja o architekturze bogatej w elementy zabytkowych obiektów sakralnych i świeckich istniejących w obrębie Starego Miasta Krakowa.

Tworzono miniaturowe wieże kościoła Mariackiego, kolegiaty św.Anny, katedry wawelskiej, kościołów o smukłych gotyckich lub kopulastych, często też zegarowych wieżach, a krzyż, iglice z białym orłem w koronie, z chorągwią o barwach narodowych stanowiły ich wykończenie.

Elementy obiektów świeckich to fragmenty murów obronnych z barbakanem i wieżą z bramą floriańską, a ściany kamienic, loggie, wnętrza komnat są tłem dla kukiełek.

Powstawała "architektoniczna"bryła, w której obserwuje się zwykle trzy, pięć, rzadziej siedem wież oraz dwie lub trzy kondygnacje; na jednej z nich centralnie jest umieszczony żłóbek z Dzieciątkiem, Maryją i Józefem. Biednej stajenki strzegą anioły, spoczywają tu zwierzęta – wół i osioł, na zewnątrz pasą się owce, strzeżone przez pasterzy, składają swe dary Trzej Królowie przybyli ze Wschodu na wielbłądach, kłaniają się wieśniacy i mieszczanie w kolorowych, krakowskich strojach.

Czasem, w zależności od pomysłu autora, prezentują broń rycerze, składają hołd postacie historyczne, jak królowa Jadwiga i król Władysław Jagiełło, rzadziej – król Jan III Sobieski, bohaterowie, jak Tadeusz Kościuszko, politycy i święci związani z Krakowem, a więc św. Papież Jan Paweł II, św. Jacek, św. Bronisława, św. Brat Albert, św. Faustyna Kowalska, św. Florian i św.Stanisław. Święci krakowscy pojawiają się w oknach i na obrazach. Galerię postaci uzupełniają bohaterowie krakowskich legend jak Wanda, smok wawelski, Lajkonik, Pan Twardowski, diabły, Śmierć i król Herod.

W szopkach prastary Kraków oglądamy więc jako miasto kościołów i świętych, miasto historii i legend.

W ostatnich latach stosuje się podświetlenie wież, kondygnacji, loggii, wnętrz, bogactwo kolorowych materiałów "budowlanych", lśniących koralików i wstążek, szyszek, koronek robionych na szydełku, czasem nawet elementów metalowych. Oglądałam i fotografowałam prezentowane szopki od maleńkich, mieszczących się

na dłoni do dużych, wykonanych przez wprawnych szopkarzy, którzy kontynuują tradycje rodzinne w tej dziedzinie sztuki oraz przez amatorów – osoby różnych zawodów, młodzież, dzieci szkolne i przedszkolaki, a także osoby niepełnosprawne.

Autorom prac za zdolności i pomysłowość, wiedzę i pracowitość, za kunszt, trud i serce należą się słowa uznania, podziwu i szacunku.

Bogata w barwy, lśniąca, misterna twórczość krakowskich szopkarzy przedstawia misterium Bożego Narodzenia i hołdu Trzech Króli, złożonego Bożej Dziecinie przez nich samych i kilka pokoleń krakowian; właśnie te ostatnie wytworzyły piękną tradycję – krakowskie szopkarstwo.

Dnia 21 listopada 2018r tradycja budowy tych wyjątkowych w świecie szopek krakowskich została wpisana na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.

Kraków, styczeń 2020r Ewa Utracka