DREWNIANE SKARBY MARAMURESZ - RUMUNIA

 

                                "Wesoły cmentarz" w Sapanta; region Maramuresz

  CMENTARZ W SAPANTA – MIEJSCE PEŁNE NADZIEJI

          Oto Maramuresz: górzysty, lesisty, tajemniczy; wysunięta na północ kraina Rumunii wciśnięta między Węgry i Ukrainę – tablice informacyjne w języku rumuńskim, węgierskim i niemieckim; zawsze na uboczu, na pograniczu kultur, religii, wpływów; zapominana przez władze, nawet te byłe - reżimowe…, „zagłębie drewna”...

                              Gospodynie marmaroskie w odświętnych strojach 

Z kościoła katolickiego, w którym właśnie skończyła się msza, wyszły kobiety w czarnych chustkach na głowach, odświętnie i tradycyjnie ubrane. Na naszą prośbę chętnie pozują do zdjęć, fotografują się z nami prezentując swe piękne stroje.

                                       Góralka marmaroska w tradycyjnym stroju

Nasze słowa: „Polonia, Cracovia” nie brzmią im obco, gdyż zaraz dodają „Papa” uśmiechając się z sympatią. Miłe było to pierwsze spotkanie z regionem Maramuresz.

Na pogodnym horyzoncie, wśród porośniętych lasem górskich grzbietów – skalisty, kształtny Koguci Grzebień dominuje nad doliną rzeki Cisy, gdzie rozłożyła się duża wieś Sapanta. Autokar zatrzymał się na parkingu. 

Mieszkańcy handlują pamiątkami w kioskach, a w sklepikach - haftowanymi obrusami, wełnianymi kilimami, drobiazgami z drewna, słomkowymi kapeluszami marmaroskimi, zaś na pobliskich płotach rozwieszono haftowane bluzki, piękne serwety i dywany, a wszystko to rękodzieła kobiet z Sapanty. 

Klucząc wśród parkujących samochodów zmierzałam w stronę cmentarnej bramy i już po chwili znalazłam się w ciekawym miejscu, na niezwykłym, wiejskim cmentarzu.

                                             „WESOŁY CMENTARZ”

Przed oczami dużo „niebieskości”: niebo – i „gąszcz” kolorowo – niebieskich krzyży. Dla nas, wychowanych w łacińskiej kulturze Zachodu Europy to widok nieoczekiwany. Nasze cmentarze to miejsca, gdzie też „rosną” drzewa i krzyże – te drewniane i kamienne, gdzie w cichych alejkach drzemią stare kaplice nagrobne, wieże, pomniki i „płaczą” kamienne anioły.

Jesienne liście ścielą się na marmurowych płytach rodzinnych grobowców. 

We mgle, czasem w deszczu płoną znicze. Ceremonie pogrzebowe są przesiąknięte łzami, zaprawione bólem i śpiewem wywołującym dreszcze na grzbiecie i ściskanie w gardle, a tu, w Sapanta…błękitna, pogodna cisza i majestat śmierci lecz w innym, niestrasznym, niebolesnym dla żyjących bliskich - wymiarze. 

Widać tutejsi ludzie nie uważają śmierci za jakąś tragedię w życiu. 

Śmierć to brama do następnego życia – powiadają.

  

                     

                  Na pionowej belce krzyża aluzje do sytuacji polityczno - społecznej                                       regionu i kraju w czasach niedawnej dyktatury

  

                                   Błękit nieba i krzyży cmentarnych Sapanty

Wchodzę w ten labirynt i …nie zgadzam się z przymiotnikiem”wesoły” w określeniu cmentarza. Przyglądam się… drewniane krzyże nagrobne pomalowano na intensywny, niebieski kolor są „zadaszone”, a „daszki” są dwuspadowe z ozdobnymi listwami; pod nimi namalowano kolorowe kwiaty; poniżej ramion krzyża – obrazek, czasem jeszcze fotografia zmarłej osoby, zaś pod nim – epitafium. 

Taki oryginalny krzyż tkwi w obramowaniu nagrobka widoczny ponad równie barwnymi, posadzonymi tu kwiatami.

Pomysłodawcą był mieszkaniec Sapanty, Joan Stan Patras, tutejszy rzeźbiarz, malarz, poeta i cieśla. Od 1935r tworzył nagrobki i krzyże, które zaopatrywał w obrazki i dowcipne wierszyki – swoiste epitafia dla zmarłych. 

Spodobało się to współmieszkańcom, więc rzeźbił, malował i zdobił przez parę dziesiątków lat swoje oryginalne dzieła tworząc w ten sposób historię rodzinnej wsi. Minęło ponad 80 lat – powstało ich mnóstwo, setki, cały cmentarz.

Malowane żywymi kolorami obrazki przedstawiają sceny z życia zmarłej osoby w nieco naiwny sposób, trafiając prosto i łatwo do serc i umysłów ludzkich.

  

                                               Zajęcia mieszkańców wsi

   

                                               Nagrobek weterynarza

  

                                                   ...traktorzysty i dewotki

  

                                                       ... prządki

                                                       i górnika,

  

                                                          rzeźnika,

   

                                                  i lokalnego dygnitarza

   

                                                     Matka rodziny

  

                                                             Tkaczka

  

                                                          Wiertacz

Oto mężczyzna przy pracy w gospodarstwie, na roli, przy wypasie owiec i bydła, rzemieślnik, rzeźnik, pasterz, weterynarz. Ktoś inny był kierowcą, górnikiem, milicjantem, wiertaczem, a także – urzędnikiem, nauczycielem, lekarzem, nawet sekretarzem partii…

Pokazano zajęcia kobiet – głównie to gospodynie domowe - gotują, pieką ciasta, przędą, tkają, haftują, a także są nauczycielkami, pracują w urzędzie.

Obrazki przedstawiają stan rodzinny zmarłych, czasem okoliczności śmierci, np. w wypadku drogowym, na wojnie, w wyniku zabójstwa. Jeden z nich ma nawet podtekst polityczny: przedstawia rozstrzelanie miejscowego, rumuńskiego żołnierza przez węgierskich żandarmów.

   

                                         Ktoś zmarł, bo zbyt lubił palinkę

  

                                             Okoliczności śmierci kobiety

   

       Po prawej - podtekst polityczny: węgierscy żandarmi roztrzeliwują rumuńskiego żołnierza

   

                                               Śmierć w wyniku morderstwa

Także sposoby spędzania czasu przez zmarłych widnieją na obrazkach, a to czytanie gazety, książki czy wesołe biesiadowanie ze śpiewem i grą na instrumencie; piętnuje się i żartuje z wad, skłonności i słabości ludzkich.

   

                                                 Ktoś lubił muzykę i śpiew

  

                                                   "Pije Kuba do Jakuba..."

   

                                               Namiętny czytelnik prasy

Nagrobkom dzieci dodano „aniołki”.

    

                                 Nagrobek dziewczynki z załączonym wierszem

Pod obrazkami są umieszczone epitafia, niektóre nawet wierszowane, na ogół – dowcipne.

                               "NON OMNIS MORIAR" PO MARMAROSKU

Joan Stan Patras, a po nim jego uczeń, tworzy nagrobki z drewna, bo drewno to bogactwo Marmaroszu, zaś kolor niebieski dominujący wśród używanych przez niego barw - kolor nieba - wskazuje na życie w zgodzie z Naturą, z jej wolnością i wieczną nadzieją na odradzanie się życia – z jej „Non omnis moriar”( nie wszystek umrę) - dodam, bo - pozostanę w pamięci potomnych, bo kiedyś zmartwychwstanę – to chyba stosowny w tym miejscu cytat. 

Przymiotnika „wesoły” na określenie tak niezwykłego cmentarza użyli obcy dziennikarze w sposób – moim zdaniem - nieprzemyślany i nieadekwatny do wymowy tego miejsca, gdzie godzimy się z przemijaniem wszystkiego – nas samych i tego, co nam towarzyszy tworząc aurę unoszącą się wokół.

 

                                 Rodzina marmaroska w strojach tradycyjnych

   

                             Mężatki z Sapanty uczestniczące w nabożeństwie 

Na cmentarzu niedawno wybudowanono nową cerkiew prawosławną, miejsce zgromadzeń i spotkań modlitewnych mieszkańców Sapanty. Kobiety, dziewczęta, dzieci i dorośli przychodzą tu na nabożeństwa ubrani odświętnie, w strojach regionalnych manifestując swoje przywiązanie do wiary przodków, tradycji i obyczaju, do swojej ojczystej ziemi; a cmentarz to swoiste, ludowe upamiętnienie zmarłych mieszkańców wsi - dla przyszłych pokoleń.

                                                                                                  Ewa Utracka

fot Ewa Utracka